Ptasie łąki – kontynuacja działań czynnej ochrony zagrożonych gatunków na obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie i Błota Kłócieńskie
„Ptasie łąki – kontynuacja działań czynnej ochrony zagrożonych gatunków
na obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie i Błota Kłócieńskie”
nr FENX.01.05-IW.01- 0015/24
Termin realizacji: 01.10.2024 r. – 31.12.2028 r.
Źródło finansowania: 85% z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę̨, Klimat, Środowisko 2021-2027 Funduszu Spójności, 15% wkład własny Fundacja WWF Polska
NASZ CEL
Projekt realizujemy, aby utrzymać oraz odtworzyć otwarty krajobraz siedlisk zagrożonych gatunków występujących na łąkach i pastwiskach obszarów Natura 2000 Błota Rakutowskie PLB040001 i Natura 2000 Błota Kłócieńskie PLH040031. Głównym celem projektu jest poprawa stanu ochrony czterech lęgowych gatunków ptaków siewkowych oraz kumaka nizinnego.
Wdrożone działania przyczynią się do poprawy jakości siedlisk również innych gatunków. Dzięki temu realizacja projektu, poprzez zapewnienie właściwych warunków dla ptaków i innych gatunków zwierząt, spowoduje zwiększenie bioróżnorodności terenu objętego działaniami projektu.
GATUNKI OBJĘTE PROJEKTEM
W czasie trwania projektu skupimy się na ochronie i utrzymaniu stabilnej populacji:
• czajki, krwawodzioba, rycyka i kulika wielkiego;
• oraz kumaka nizinnego.
Gatunki objęte naszym projektem są jednymi z najszybciej tracących swoje naturalne siedliska i zmniejszające liczebność. Sprawia to, że są uznawane za gatunki najpilniej wymagające zabiegów ochrony czynnej.
Stan populacji siewek łąkowych dodatkowo pogarszają:
• zmiany charakteru siedlisk, m.in. odwadnianie łąk oraz sukcesja wtórna;
• zwiększona presja drapieżnicza,
• antropopresja związana m.in. intensyfikacją rolnictwa czy ze zjawiskiem eksurbanizacji (ang. urbal sprawl),
• zmiany klimatyczne.
GATUNKI PTAKÓW OBJĘTE PROJEKTEM
Według raportu Monitoringu Ptaków Polski Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) za lata 2018-2021, w całym okresie badań (od roku 2000) ptaki siewkowe zmniejszały liczebność średnio o 5% rocznie, a trend ten nasilił się w ostatniej dekadzie, i wyniósł aż 8% rocznie. Raport ten podkreśla, że „utrzymanie populacji ptaków siewkowych […] będzie w najbliższych latach jednym z największych wyzwań związanych z ochroną ptaków w Polsce”. W skali lokalnej problem widoczny jest na obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie, gdzie również̇ obserwowano silne spadki liczebności czajki, rycyka, kulika wielkiego i krwawodzioba.
Wszystkie ww. gatunki są objęte ochroną ścisłą̨ w Polsce i wymagają̨ ochrony czynnej zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto wymienione są w załączniku II Dyrektywy Ptasiej, a także objęte ochroną zgodnie z Art. 4 tej dyrektywy jako gatunki wędrowne wymagające „specjalnych środków ochrony”.
Rycyk Limosa limosa
Populacja rycyka w Polsce wykazywała w minionych dekadach drastyczny spadek liczebności. W ciągu 23 lat zmniejszyła się aż o 84%, przy czym w latach 2007–2018 odnotowano spadek o 52%. Ponadto dane z Monitoringu Ptaków Mokradeł za lata 2008–2020 wskazują, że roczna dynamika spadku liczebności wynosiła aż 9%. Obecnie populację lęgową rycyka w Polsce szacuje się na zaledwie 380–420 par, mimo że jeszcze w latach 2013–2018 była ona oceniana na 800–1 500 par.
W latach 90-tych ubiegłego wieku w granicach obecnego obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie liczba par lęgowych tego gatunku wynosiła 10-20, natomiast w 2013 roku zmniejszyła się do 0. Smutnym symbolem dawnych gniazdowań tego ptaka jest logotyp Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego, którego granice obejmują obszar Natura 2000 Błota Rakutowskie – przedstawia on rycyka dumnie rozpościerającego skrzydła.
Sytuacja ma jednak szansę się zmienić dzięki działaniom podjętym przez Towarzystwo Przyrodnicze ALAUDA. W 2023 roku, po 10 latach od ustąpienia gatunku z obszaru, stwierdzono obecność dwóch par lęgowych. Obu parom udało się wyprowadzić lęgi. Ptaki na miejsce lęgowe wybrały obszary objęte zabiegami ochrony czynnej w ramach poprzednich projektów, które są jednocześnie miejscem realizacji obecnego projektu. Warto podkreślić, że obszar Natura 2000 Błota Rakutowskie to obecnie jedyna lęgowa ostoja rycyka w województwie kujawsko-pomorskim.
W skali globalnej rycyk uznawany jest za gatunek bliski zagrożenia (NT), natomiast w Polsce jego status jest krytycznie zagrożony (CR).
Czajka Vanellus vanellus
Polska populacja czajki wciąż jest stosunkowo liczna, w latach 2013–2018 jej populacja była szacowana na 64 000 – 87 000 par, lecz ze względu na wyjątkowo szybki i wysoki spadek liczebności zarówno w Polsce, jak i krajach ościennych, stała się w ostatnich latach gatunkiem szczególnie wymagającym ochrony czynnej. W Europie w latach 1980–2017 jej liczebność́ zmniejszyła się̨ o 55%, podczas gdy w Polsce w latach 2007-2018 spadła aż o 66%. Sprawia to, że jej liczebność maleje średnio o 6% rocznie.
Na obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie, od lat 90-tych ubiegłego wieku, odnotowano spadek liczebności czajki z 50 par do zaledwie 6 par w 2013 r. Dzięki działaniom wdrożonym przez Towarzystwo Przyrodnicze ALAUDA, obejmującym m.in. odtwarzanie łąk i przywracanie ekstensywnego użytkowania tych terenów, w obszarze gniazduje obecnie do 45 par (TP ALAUDA – dane niepublikowane 2024).
Do 2015 roku czajka była klasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC) w skali globalnej, jednak po wykryciu tak znaczącego trendu spadkowego jej status został zmieniony na bliski zagrożeniu (NT). W Polsce czajka jest uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem (EN).
Krwawodziób Tringa totanus
Ocena trendu liczebności krajowej populacji krwawodzioba w latach 1980–2018 wskazuje na spadek liczebności od 50% do 89%. Jednak w skali regionalnej spadki te mogły być nawet większe, zwłaszcza w przypadku lokalnych populacji wzdłuż dolin dużych rzek, które obecnie stanowią zaledwie 30% populacji z lat 70. i 80. ubiegłego wieku. Niestety udatność lęgów mierzona proporcją zniesień, z których wykluły się pisklęta, od co najmniej 20–30 lat jest zbyt niska, by zapewnić́ odtwarzanie się lokalnych populacji krwawodzioba. W latach 2013-2018 jego populacja krajowa została oszacowana na około 800-1200 par lęgowych.
W województwie kujawsko-pomorskim również obserwowno zmniejszenie lub zanik populacji krwawodzioba w wielu obszarach, w tym na obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie. W latach 90-tych ubiegłego wieku stwierdzano tam gniazdowanie 6-15 par krwawodzioba, podczas gdy w 2013 roku potwierdzono gniazdowanie jedynie 4 par. Jednak w ciągu ostatnich 10 lat liczebność tego gatunku wzrosła do 9 par. Wzrost ten jest efektem realizacji działań ochrony czynnej prowadzonych przez Towarzystwo Przyrodnicze Alauda, takich jak odtwarzania łąk i przywracania ekstensywnego wypasu.
Krwawodziób w Polsce jest gatunkiem bliskim zagrożenia (NT), natomiast globalnie wciąż utrzymuje się w kategorii gatunku najmniejszej troski (LC).
Kulik wielki Numenius arquata
Gatunek ten również charakteryzuje się z silnym spadkiem liczebności krajowej, który w ostatnich dekadach wyniósł aż 79% w ciągu 23 lata. Populacja krajowa kulika wielkiego była oszacowana w latach 2013-2018 na 120-250 par. Obecnie populację lęgową kulika wielkiego w Polsce szacuje się na 195-200 par (Beuch et al., 2023). Tak niewielka liczba par lęgowych oraz możliwości przedsięwzięcia odpowiednich zabiegów ochronnych w skali kraju spowodowały, że trend zmian liczebności kulika wielkiego od 2018 staje się stabilny. Skutecznymi sposobami na poprawę stanu populacji kulika wielkiego okazały się zabezpieczanie gniazd pastuchami elektrycznymi oraz wypuszczenie na wolność ponad 400 osobników wyhodowanych w wolierach TP Bocian, Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków oraz RDOŚ w Poznaniu.
W latach 2004-2005 w obszarze Natura 2000 Błota Rakutowskie stwierdzono gniazdowanie 1-3 par kulika wielkiego, natomiast ostatnią próbę̨ gniazdowania zaobserwowano w 2015 r. Od tego czasu kulik wielki nie gniazduje na tym obszarze, a być może również w całym regionie. Obserwowany jest za to regularnie w okresie migracji wiosennych i jesiennych, co stwarza możliwość powrotu lęgowych kulików do siedlisk, które zostaną przywrócone w ramach naszego projektu. Szansę na tę sytuację zwiększa fakt, że kuliki wielkie preferują obszary specjalnej ochrony ptaków utworzone w ramach sieci Natura 2000, gdyż aż 85% populacji krajowej jest właśnie na nich odnotowywana.
Ten największy gatunek siewkowca występujący w Polsce jest zagrożony wyginięciem (EN) w kraju i bliski zagrożenia (NT) w skali globalnej.
INNE GATUNKI OBJĘTE PROJEKTEM
Kumak nizinny Bombina bombina
Jest objęty ochroną ścisłą w Polsce i wymaga ochrony czynnej zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Wymieniony jest w załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej.
Trend populacyjny kumaka nizinnego jest niejasny, ale badania wskazują, że przynajmniej w skali lokalnej gatunek zanika. Na jego stan wpływa pogorszenie jakości siedlisk lądowych, głównie w wyniku zagęszczania sieci dróg asfaltowych oraz innych form urbanizacji. Niestety, w przyszłości spodziewane jest dalsze zmniejszanie się powierzchni siedlisk o odpowiedniej jakości.
Istotnymi zagrożeniami dla stanu populacji kumaka nizinnego są także odwodnienia terenu, zarastanie siedlisk roślinnością szuwarową oraz zaniechanie lub brak koszenia i wypasu, co również prowadzi do zarastania podmokłych łąk i płytkich szybko nagrzewających się rozlewisk wykorzystywanych przez ten gatunek. Działania zaplanowane w projekcie odpowiadają na te zagrożenia i mają na celu ich eliminację lub zmniejszenie.
Na obszarze Natura 2000 Błota Kłócieńskie gatunek występuje na kilku stanowiskach, z których jedno znajduje się na gruntach, na których zaplanowano realizację projektu. Jest to największe i najbardziej stabilne stanowisko kumaka nizinnego w tym obszarze.
W ostatnim raporcie Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody gatunek uznany został za gatunek najmniejszej troski (LC), mimo to obserwuje się trend spadkowy w jego populacji.
DZIAŁANIA REALIZOWANE W RAMACH PROJEKTU I ICH EFEKTY
Wszystkie cele i działania ochronne wpisują się w zapisy planów zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie oraz obszaru Natura 2000 Błota Kłócieńskie.
Zadanie 1. Odtwarzanie otwartego krajobrazu łąk
Rozrastające się zakrzaczenia powodują fizyczne zmniejszenie powierzchni siedlisk dla ptaków siewkowych, a także przyczyniają się do ogólnego pogorszenia jakości siedlisk w ostoi Natura 2000 Błota Rakutowskie i Błota Kłócieńskie poprzez fragmentację dużych powierzchni łąk. Zacieniają one również powstające rozlewiska, co pogarsza stan ochrony siedlisk rozrodczych kumaka nizinnego. Dodatkowo obecne zakrzaczenia negatywnie oddziałują na hydrologię obszaru, powodując dodatkowe obniżenie poziomu wód gruntowych poprzez zwiększoną transpirację. Zadanie polega na usunięciu nalotu krzewów, pojedynczych drzew oraz roślinności zielnej z powierzchni cennych przyrodniczo łąk i pastwisk.
Zadanie 2. Odtwarzanie zbiorników wodnych dla kumaka nizinnego i ptaków siewkowych
Zadanie obejmuje dwa działania: usunięcie trzciny wokół istniejących zbiorników wodnych (torfianek) oraz utworzenie nowego płytkiego zbiornika – nowego siedliska dla kumaka nizinnego i ptaków siewkowych. Nowy zbiornik ma stanowić miejsca rozrodu dla kumaka nizinnego oraz miejsce do żerowania i odpoczynku dla ptaków.
Zadanie 3. Utrzymanie otwartego krajobrazu łąk
Zadanie polega na przywróceniu i kontynuowaniu ekstensywnego użytkowania łąk poprzez wypas i koszenie niedojadów, odrostów drzew i krzewów na powierzchni zbiorowisk odtworzonych w ramach poprzednich zadań. W ramach zadania planuje się zakup sprzętu rolniczego oraz zatrudnienie pracownika technicznego, który będzie odpowiedzialny za koszenie i utrzymanie infrastruktury związanej z zadaniami ochrony czynnej.
Zadanie 4. Ochrona lęgów zagrożonych gatunków ptaków
Zadanie polega na ochronie lęgów gatunków ptaków objętych projektem poprzez budowę ogrodzenia antydrapieżniczego wokół łąk oraz zabezpieczenie siatkami pod napięciem lub koszami nagniazdowymi lęgów czajki, rycyka i krwawodzioba znajdujących się poza ogrodzeniem antydrapieżniczym. Dodatkowo planuje się interwencyjne podbieranie jaj do inkubacji w przypadku zagrożenia lęgów, a następnie odchowanie piskląt w hodowli wolierowej i wypuszczenie ich na wolność po osiągnięciu zdolności do lotu.
Zadanie 5. Nawodnienie łąk
Zadanie ma na celu poprawę warunków wodnych i polega na nawodnieniu łąk poprzez budowę urządzeń piętrzących, przepustów pod drogę oraz profilowanie rowów dostosowując je do wymagań ptaków siewkowych. Działania poprzedzone będą opracowaniem ekspertyzy uwzględniającej uwarunkowania terenowe i uzyskaniem niezbędnych pozwoleń administracyjnych.
Zadanie 6. Monitoring przyrodniczy
Zadanie obejmuje realizację następujących monitoringów:
• monitoringu liczebności i stanu ochrony gatunków ptaków objętych projektem i ich siedlisk,
• monitoringu liczebności i stanu ochrony kumaka nizinnego i jego siedlisk,
• monitoringu efektów realizacji działań ochronnych,
• monitoringu presji drapieżników,
• monitoringu zasobów pokarmowych ptaków siewkowych,
• monitoringu sukcesu gniazdowego i lęgowego ptaków siewkowych.
W pozostałych zadaniach zaplanowano działania związane z edukacją i promocją , w tym produkcję filmu opowiadającego o przyrodzie obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie i Błota Kłócieńskie. Zaplanowano również działania związane z rozpowszechnianiem wiedzy i informacji dotyczących dobrych praktyk w ochronie ptaków siewkowych poprzez organizacją konferencji podsumowywującej realizowany projekt, a także wyjazdy studyjne do miejsc realizacji podobnych projektów ochrony czynnej.
GRUPY DOCELOWE
Z działań projektowych korzystać będą osoby zaangażowane w ochronę przyrody oraz naukowcy zajmujący się ekologią czy hydrologią. Ponadto organizacje zajmujące się ochroną przyrody oraz instytucje zarządzające obszarami Natura 2000 będą mogły użyć naszych wyników monitoringów oraz wypracowanych w trakcie projektu modeli działań ochronnych do celów poprawy stanu siedlisk i gatunków w innych miejscach.
Z rezultatów projektu skorzystają także lokalne społeczności oraz turyści, którzy zyskają lepszy dostęp do informacji o znaczeniu przyrodniczym i awifaunie zamieszkiwanych lub odwiedzanych terenów. W efekcie realizacji projektu zyska również całe społeczeństwo, dzięki utrzymaniu lub zwiększeniu różnorodności biologicznej oraz poprawie stanu środowiska naturalnego, co jest kluczowe dla zachowania zrównoważonego rozwoju.
Finalnie efekty projektu przyniosą korzyści dla środowiska naturalnego i stan ochrony gatunków chronionych na obszarach Natura 2000 Błota Rakutowskie i Natura 2000 Błota Kłócieńskie.
#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie
Wartość projektu: 3 709 690,83 zł
Wysokość́wkładu z Funduszy Europejskich: 3 153 237,20 zł (85%)
Wkład własny finansowany ze środków Fundacji WWF Polska: 556 453,63 zł (15%)
LITERATURA
Beuch, S., Chodkiewicz, T., Przymencki, M., Wardecki, Ł., Sikora, A., Neubauer, G., Smyk, B., Marchowski, D., Ławicki, Ł., Meissner, W., Chylarecki, P., 2024. Monitoring ptaków Polski w latach 2021–2024. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Beuch, S., Ławicki, Ł., Wylegała, P., Sikora, A., Betleja, J., Bzoma, S., Cenian, Z., Cymbała, R., Czechowski, P., Czyż, S., Dębowski, P., Dylik, A., Górski, A., Guzik, W., Hayatli, F., Jankowski, K., Kajzer, Z., Krajewski, Ł., Łukasik, D., Matyjasiak, Ł., Neubauer, G., Obłoza, P., Sielicki, S., Smyk, B., Stasiak, K., Wardecki, Ł., Wężyk, M., Wieloch, M., Woźniak, B., Zielińska, M., Zieliński, P., Chodkiewicz, T., 2023. Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2021 – gatunki lęgowe. Ornis Polonica, 64, 313–351.
Brauze T., Piotrowski M., Zieliński J., Kurkowski Ł., 2014. Inwentaryzacja awifauny i monitoring ornitologiczny obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Błota Rakutowskie PLB040001 i rezerwatu przyrody Bagno Głusza wykonane w latach 2013 -2014. TP ALAUDA, Toruń.
Chodkiewicz, T., Chylarecki, P., Sikora, A., Wardecki, Ł., Bobrek, R., Neubauer, G., Marchowski, D., Dmoch, A. and Kuczyński, L., 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Departament Monitoringu Środowiska.
Chylarecki, P., Chodkiewicz, T., Neubauer, G., Sikora, A., Meissner, W., Woźniak, B., Wylegała, P., Ławicki, Ł., Marchowski, D., Betleja, J. and Bzoma, S., 2018. Trendy liczebności ptaków w Polsce. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Cyzman W. (red.), 2004. Dokumentacja planu ochrony dla rezerwatu przyrody Jezioro Rakutowskie na okres 1.01.2005 – 31.12.2004, Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki, Bydgoszcz.
Doboszewski, P., Michalska, M., Prończuk, M., Rutkowski, L., 2021. Monitoring przedmiotów ochrony oraz uzupełnienie stanu wiedzy w obszarze Natura 2000 Błota Kłócieńskie PLH040031 oraz w rezerwatach przyrody Jezioro Rakutowskie, Olszyny Rakutowskie. RDOŚ w Bydgoszczy.
Doboszewski, P., Michalska, M., Węcławek, D., Kłonowski, P., 2021. Monitoring ornitologiczny obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie PLB040001 i rezerwatu przyrody Jezioro Rakutowskie. RDOŚ w Bydgoszczy.
Gromadzki, M., Dyrcz, A., Głowaciński, Z., Wieloch, M., 1994. Ostoje Ptaków w Polsce. OTOP, Gdańsk.
Jobda, M., Szałański, P. 2018. Raport z monitoringu ornitologicznego oraz uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie oraz rezerwatu przyrody Jezioro Rakutowskie. RDOŚ w Bydgoszcz.
Krupa, A., 2011. Czajka Vanellus vanellus – ginący symbol Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 67, 310–322.
Leyrer, J., Brown, D., Gerritsen, G., Hötker, H., Ottvall, R. 2018. International Multi-species Action Plan for the Conservation of Breeding Waders in Wet Grassland Habitats (2018-2028). Rep. Action A13 under Framew. Proj. LIFE EuroSAP (LIFE14 PRE/UK/002) 75.
Makomaska-Juchiewicz, M., Król, W., Bonk, M., Zięcik, A., Cierlik, G., 2021. Stan ochrony gatunków zwierząt w Polsce w latach 2013–2018. Biuletyn monitoringu przyrody 21/1. Biblioteka Monitoringu Środowiska GIOŚ, Warszawa.
Wardecki, Ł., Chodkiewicz, T., Beuch, S., Smyk, B., Sikora, A., Neubauer, G., Meissner, W., Marchowski, D., Wylegała, P., Chylarecki, P., 2021. Monitoring ptaków Polski w latach 2018-2021. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Wilk, T., Chodkiewicz, T., Sikora, A., Chylarecki, P., Kuczyński, L., 2020. Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki.
Zieliński, M., Studziński, S. 1996. Awifauna Błot Rakutowskich pod Włocławkiem, Notatki Ornitologiczne 37, 3-4, 259-300.
Standardowy Formularz Danych dla obszaru Natura 2000 Błota Kłócieńskie PLH040031. Data opracowania 02.2008, aktualizacja 03.2024.
Standardowy Formularz Danych dla obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie PLB040001. Data opracowania 05.2002, aktualizacja 09.2008.
BirdLife International. 2017. Limosa limosa (amended version of 2016 assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T22693150A111611637. . Otwarto 14.12.2024 r.
BirdLife International. 2017. Vanellus vanellus (amended version of 2016 assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T22693949A111044786. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22693949A111044786.en. Otwarto 14.12.2024 r.
BirdLife International. 2016. Tringa totanus. The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22693211A86687799. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22693211A86687799.en. Otwarto 14.12.2024 r.
BirdLife International. 2017. Numenius arquata. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T22693190A117917038. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22693190A117917038.en. Otwarto 14.12.2024 r.
IUCN SSC Amphibian Specialist Group. 2023. Bombina bombina. The IUCN Red List of Threatened Species 2023: e.T2865A89699662. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2023-1.RLTS.T2865A89699662.en. Otwarto 14.12.2024 r.
PECMBS 2020. Pan-European Common Bird Monitoring Scheme. Dostęp z: https://pecbms.info/, dnia 30.10.2020.
Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 29 września 2015 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Błota Rakutowskie PLB040001.
Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 27 lipca 2017 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Błota Kłócieńskie PLH040031.
Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, 2009. Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków. Dz. U. UE L 20, 26.01.2010, s. 7–25.
Minister Środowiska, 2016. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
https://monitoringptakow.gios.gov.pl/siewki-łąkowe.html